کد مطلب:27653 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:35

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

ديدگاه قرآن پيرامون جايگاه عقل و انديشه چيست؟

قرآن مي‎فرمايد 1 ـ قُلْ اِنَّما اَعِظُكُمْ بِواحِدَةِ، اَنْ تَقُومُوا الله مُثَني وَ فُرادي ثُمَّ تَتَفَكَرُوا سباء/ 46 خداوند به پيغمبر اكرم (ص) دستور مي​دهد كه در مقابل سخنان بي اساس ماجراجويان و مخالفين، آنها را به يك چيز كه در حقيقت ريشه تمام خيرات و پايه اصلي سعادت بشر است و به خوبي مي​توان در پرتو آن راه حقيقت را پيدا كرد، پند و اندرز دهد. مي​فرمايد بگو «من شما را تنها به يك چيز اندرز مي دهم و آن اينكه فرد فرد يا دسته جمعي براي خدا، قيام كنيد و تفكر نماييد.» بنا بر اين معلوم مي شود كه تنها راه نجات و سعادت، انديشه و تفكر است. 2 ـ كِتابٌ اَنْزَلْناهُ اِلَيْكَ مُبارَك لِيُدَبِرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَكرَ اُولُو الْاَلْباب ص/ 29 [اين كتاب گرانبها و پر بركتي است كه برتو فرستاديم تا در آياتش تفكر كنند و صاحبان انديشه و عقل متذكر شوند.] بنابراين منظور اصلي از تنظيم اين كتاب مقدس آسماني و فرستادن آن بر پيغمبر اكرم(ص) تفكر و انديشه و ياد آوري صاحبان فكر و عقل مي باشد و اين بزرگترين افتخار و فضيلتي است كه نصيب عقل شده است. 3 ـ اِنَّما يِتَذَكَر اوُلو الْاَلْبابِ زمر/9 در اين آيه شريفه خداوند فهم معاني آيات و تذكر را مخصوص به صاحبان عقل و انديشه كرده است. و در جاي ديگر فرمود وَ ما تَذَكَرُ اِلّا اوُلوُالْاَلْبابِ آل عمران/7 در اين آيه نيز، همان معني، را بيان مي‎فرمايد و اين بزرگترين موقعيتي است كه با اين آيات براي عقل و انديشه اثبات مي شود. 4 ـ اُولئِكَ الْذينَ هَداهُمُ اللهُ وَ اوُلئِكَ هُمْ اوُلوُ الْاَلْباب زمر/18 در اين آيه شريفه خداوند متعال «هدايت» و «عقل» را قرين يكديگر قرار داده و بندگان مخلص و خاص خود رابه اين دو صفت برجسته مي​ستايد. از اين بيان اهميت مقام عقل به خوبي روشن مي شود. 5 ـ در سوره طلاق، صاحبان عقل را مخاطب ساخته و مي​فرمايد «فَاتّقوُا اللهَ يا اوُلِي الْاَلْبابِ الَّذينَ آمنوا» آل عمران/ 190 [پرهيزگاري را پيشه سازيد اي صاحبان عقل كه ايمان آورده ايد.] شكي نيست كه بالاترين كمالي كه براي انسان متصور است همان مقام تقوي و پرهيزگاري است، چنانكه صريحاً در جاي ديگر مي فرمايد كه ميزان شخصيت و مقام هر كس تقواي اوست اِنَّ اَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللهِ اَتْقاكُم و چون در آيه سابقه دستور اكيد درباره تحصيل مقام تقوي صادر فرموده و روي سخن را با صاحبدلان و عاقلان كرده است، استفاده مي شود كه اساس و شالوده «تقوي» را «عقل» تشكيل مي دهد. آيا با اين وضعيت، عقل را بيگانه و اجنبي، بلكه راهزن راه خدا شمردن صحيح است؟! 6 ـ «قُل هاتُوا بُرهانَكم ان كُنتُم صادِقين» بقره/111 [بياوريد برهان خود را اگر راستگو هستيد] ـ پيغمبر اكرم(ص) مأمور شد كه اين سخن را در مقابل دعاوي بي اساس اهل كتاب كه داخل شدنه بهشت را اختصاص به خود مي دانند بفرمايد. خداوند در اين آيه شريفه، دليل بر صدق و راستي را برهان و منطق شمرده، و دعاوي بي دليل و برهان را از درجة اعتبار ساقط گردانيده است؛ روش و طريقه قرآن در هر مورد مطالبة دليل و برهان است و خود قرآن هم براي اثبات حقايق به اين ابزار دست زده و مطالب خود را بر روي اين پاية محكم، (نه چوبين!) برقرار ساخته است، هر كس با قرآن سرو كار دارد به خوبي مي​داند كه قرآن در هيچ مورد، ارزشي براي سخنان كساني كه از روي عقل و انديشه صحبت نمي كنند ، قائل نشده است.

---

جلوه حق


حضرت آيت الله مكارم شيرازي